Pierwsze spotkanie panelu ekspertów dot. nowelizacji ustawy o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej odbyło się 25 czerwca 2020 r. w Warszawie. Udział w spotkaniu wzięli (kolejność alfabetyczna):

1. Rafał Górski – Instytut Spraw Obywatelskich
2. Konrad Henning – Forum Prawo dla Rozwoju
3. Maria Jaraszek – Instytut Spraw Obywatelskich
4. Marta Jaskulska – Kongres Ruchów Miejskich
5. Piotr Kaźmierczak – Instytut Spraw Obywatelskich
6. Marcin Kostka – Szczepimy bo myślimy
7. Paweł Nogal – Stop Bankowemu Bezprawiu
8. Marcin Rachwał – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
9. Justyna Socha – Stop NOP
10. Martyna Wasiak – Instytut Spaw Obywatelskich
11. Krzysztof Worobiec – Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba”

Spotkanie rozpoczęło się od przedstawienia się wszystkich uczestników, z szczególnym uwzględnieniem doświadczeń dot. Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej. Następnie głos zabrał Rafał Górski, prezentując 8 lat działań w ramach kampanii „Obywatele decydują”, a także plany na przyszłość realizowane w ramach projektu finansowanego z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Po tym rozpoczęła się dyskusja na temat nowelizacji ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

CO NAJISTOTNIEJSZE DO ZMIAN?

Jako pierwszy zabrał głos Krzysztof Worobiec, który był przedstawicielem Komitetu OIU „Oddajcie Parki Narodowi”. Zwrócił uwagę na fakt, że ustawa szczegółowo opisuje procedury wymagane przed złożeniem projektu ustawy i po jego zakończeniu, ale zupełnie pomija postępowanie w Sejmie i odsyła do jego regulaminu, który jednak wcale nie określa zasad postępowania (np. zasady udziału przedstawicieli komitetów OIU w pracach podkomisji, w trakcie wysłuchania publicznego, przepustek etc). i prawie zupełnie pomija zasady pracy legislacyjnych nad projektami obywatelskimi. Zwrócił uwagę na kwestie regulaminu Sejmu, który według ustawy reguluje prace legislacyjne projektów obywatelskich. Bez jego zmiany nie będą one miały szans na to by być rzetelnie procedowane. „W Sejmie nikomu się nie udało z zebranych tu ekspertów”.

Do tej sprawy odniósł się także Marcin Rachwał zadając pytanie czy regulamin Sejmu może regulować prawa obywateli – jest przykładem prawa wewnętrznego. Na chwilę obecną Parlamentarzyści nie chcą się zgodzić na ograniczanie ich praw w Sejmie i Senacie, bo mamy demokrację przedstawicielską – każda z opcji politycznych jest przeciwna zwiększaniu praw obywateli w parlamencie. W tym miejscu został również przytoczony artykuł 4 Konstytucji:

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.
2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Justyna Socha opowiedziała o swoich doświadczenia z prac parlamentarnych nad projektem obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej „BEZPIECZNE SZCZEPIENIA”, m.in. o braku wystarczającego czasu na jego przedstawienie, braku przepustek na spotkania komisji czy posiedzenia Sejmu, przesuwanie terminów komisji bez wcześniejszej informacji, brak możliwości zapraszania własnych ekspertów, niechęć banków do otwierania kont dla komitetu OIU. „To jest poniżające”. Największym problemem był jednak brak możliwości wzięcia udziału w debacie publicznej, aby mieć szanse przekonać obywateli, ale tez parlamentarzystów.

Głos następnie zabrał Marcin Kostka, który zwrócił uwagę na to, że dla projektów obywatelskich są takie same wymogi, jak dla projektów poselskich, co jest utrudnianiem przygotowania samej inicjatywy już na samym początku. Zapisy w ustawie są niezrozumiałe dla ludzi, którzy nie mają styczności z prawem. Ponadto wspomniał o braku odpowiednich regulacji RODO czy zbiórki funduszy przez Internet. Podkreślił także potrzebę nadania osobowości prawnej  Komitetowi OIU(np. ta podobnej zasadzie jak komitety wyborcze), tak aby był poważniej traktowany przez instytucje, z którymi musi współpracować np. bankiem. Zaproponował także wydłużenie zbiórki podpisów przynajmniej o miesiąc.

Do kwestii skomplikowania ustawy odniosła się Marta Jaskulska: „profesjonalni legislatorzy i prawnicy to gigantyczne koszty warto zatem doprecyzować, czy projekt obywatelski musi koniecznie spełniać wszystkie wymogi tak jak projekt poselski”.

Konrad Henning przytoczył przykład holenderski, gdzie urzędnicy maja obowiązek poprawiać obywatelskie wnioski, gdy te zawierają błędy (jeżeli nie pozostawiają one wątpliwości co do intencji). Następnie przesyłają obywatelowi poprawioną wersję do zatwierdzenia.

Zaproponował także rozwiązanie, w którym Rządowe Centrum Regulacji  lub Kancelaria Sejmu mogłyby oferować współpracę z inicjatorami projektów obywatelskich i służyć pomocą w nanoszeniu koniecznych poprawek. Zwrócił uwagę, że niepotrzebne byłoby zatrudnianie nowych ludzi, potrzebna by była zmiana mentalności urzędników, że mają służyć obywatelom, pomagać im – „powoli to się zmienia, ale nadal przed nami długa droga”.

Jego zdaniem największy problem jest w tym, jak ciężko stać się dobrze zorganizowanym obywatelem. Powinniśmy tak napisać ustawę, aby dawała obywatelom większe prawa do debaty społecznej, dać silniejszy głos obywatelom. „Należy zwiększać kompetencje obywateli, aby byli w stanie sami działać na rzecz swoich inicjatyw.”

Henning wspomniał o pomyśle zbierania podpisów pod OIU w formie przelewów bankowych – już od kwoty 1 grosz – unikalne konto = unikalny użytkownik + zbiórka pieniędzy na działania komitetu.

Do kwestii regulaminu Sejmu powrócił Paweł Nogal zwracając uwagę na to, że sama ustawa powinna regulować cały proces legislacyjny. Ponadto wspomniał, OIU daje możliwość pokazania, co obywateli interesuje i poświęcenie tym sprawom czasu w mediach jest kluczowe. Odniósł się także do czasu zbiórki podpisów: 6 miesięcy na zbieranie podpisów to jest minimum. Zaproponował, aby nadać nową rolę Rzecznikowi Praw Obywatelskich – powinien mieć obowiązek wspierania ustaw obywatelskich.

Kilkukrotnie podczas dyskusji pojawiały się dwie kwestie. Jedna dotyczyła zwrotu kosztów poniesionych przez komitety OIU, np. na wymagane ekspertyzy czy podróż i noclegi na posiedzenia Sejmu.  Druga kwestia dotyczyła zmniejszenia liczby danych potrzebnych do podpisania się pod OIU, np. do samego PESELu.

Podsumowującą Marcin Rachwał stwierdził, że małym krokiem, ale dającym duży postęp byłoby wprowadzenie podpisów elektronicznych.

Panel ustalił wspólnie terminy kolejnych spotkań: 10 lipca 2020, 21 sierpnia oraz 27 sierpnia 2020.

Panel jest elementem projektu „Obywatele decydują” realizowanego przez Instytut Spraw Obywatelskich we współpracy z Uniwersytetem Gdańskim i Uniwersytetem Łódzkim. Przedsięwzięcie jest finansowane z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach Programu: „Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków” – GOSPOSTRATEG. Obszar pułapki słabości instytucji.